آبنما یکی از اجزای معماری ایرانی به جهت در طرح باغ ایرانی بوده است.

آبنما استخر در باغ‌های ایران یکی از ضروری‌ترین عناصر ایجاد باغ بوده است. استخر باغ‌های قدیمی دارای عمق زیاد و چندین فواره بوده‌اند از عبارت استخر باغ بزرگ هزار جریب که در دوره صفویه در اصفهان احداث شد و پانصد فواره داشت .

آبنما در فرهنگ ایرانی

در ایران باستان آب پیام‌آور روشنایی پاکی به شمار می‌رفت و از ارزش زیاد ی برخوردار بود. ممکن است به علت اینکه ایران کشوری کم‌آب بوده، این مایع حیاتی بین ایشان قدر و منزلتی والا داشته است. آب در نزد ایرانیان نه تنها برای رفع نیازها مورد استفاده قرار می‌گرفته، بلکه از لحاظ معنوی و روحی هم تاثیر بسياري داشته است. آب با قابلیت‌های مختلف خود مانند حیات، تازگی، درخشندگی، پاکیزگی، رونق رواج روشنایی، سکون آرامش تحرک، حس ‌های مفرق در روح روان آدم گذارده است. به همین همواره در مکان‌هایی که ساخته دست بشر هستند ، به صورت‌های مختلف برای خود جا باز کرده است. این مساله در رابطه با مکان‌هایی مانند پارک یا باغ بیشتر چشـم گیر است. زیرا عنصر آب به عنوان یکی از زیبا ترین زمینه‌های دید یکی از موارد تکمیلی فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما در این مکان‌ها وجود آب برای پاکیزگی محل آبیاری درختان و گل‌ها یا استفاده جهت سرویس‌های بهداشتی، ضروری و پرارزش است.

آبنما در باغ های ایرانی

در سده‌های قدیم ایرانیان باغ‌ها را بیشتر در زمین‌های شیب‌دار احداث می‌کردند و با ایجاد پلکان در مسیر آب، جریان ملایم آب، تند پر سر و صدا می‌شد.

اصلی‌ترین علت ی که همواره به باغ‌های ایرانی حیات می‌بخشید، آب جاری بود که در چهارباغ‌ها، جویبارها جوی‌های کم‌شیب مارپیچی به حرکت در می‌آمد هوای باغ را مطبوع دلپذیر می‌ساخت. در باغ‌های تزیینی که به حوض‌ها می‌پیوست، جدول ها اکثرا ٌ ً با سنگ و آجر ساخته می‌شد. در کف آب‌نماها و بیشتر جاهایی که آب در جریان بود، اکثرا تخته سنگی با تراش سفیدرنگ یا با طرح‌های مختلف کار می‌گذاشتند که به موج آب، جلوه زیبا یی دهد.

باغ‌های قدیمی ایران اکثرا در مناطق گرم خشک کم‌آب ساخته شده‌اند دلیل احداث آنها در چنین مناطقی، وجود چشـم ه‌های طبیعی و یا کاریز است.

وسعت هر باغ بستگی به اندازه و میزان آب موجود جهت آبیاری آن دارد. باغ‌های شهرهای خشک کویری به علت گرمی هوا در تابستان، همواره ارزش خاصی داشته‌اند که از آن عبارت باغ‌های کاشان را می‌توان نام برد. باغ فین کاشان که از باغ‌های معروف دوره صفویه، زندیه، قاجاریه هم‌چنین ما است به علت وفور آب چشم ه سلیمانی و حوض و استخر فواره‌های فراوان و درختان کهنسال و عمارت‌های تاریخی، همواره جزو معرف ترین پردیدنی ترین باغ‌های کشور ما بوده است.

در باغ‌های ایرانی، برای ایجاد محیطی آرام، خنک پرسایه، چاره‌ای جز احداث جوی‌های آب در طول تمام باغ نبوده است و اکثرا ٌ ً این جوی‌ها در تقاطع‌ها به حوضچه تبدیل می‌شدند. آب از جوی‌ها که اکثرا ٌ از حوضخانه عمارت باغ آغاز و در فاصله‌های مرتب با استفاده از شیب طبیعی زمین با دوباره تکرار آبشارها به داخل حوضچه‌ها روان می‌شد.

آب‌نما که از ضروری‌ترین عناصر ایجاد باغ محسوب می‌شد، بیشتر در مقابل عمارت باغ احداث می‌شد بعد اصلی آن در جهت طول ساختمان به شکل‌های مستطیل، مربع، چند ضلعی دایره بود. بعضی وقتها در داخل عمارت‌های باغ‌های قدیمی آب‌نما ساخته می‌شد که در اصطلاح به آن محل، حوضخانه می‌گفتند. ساکنان باغ در روزهای گرم تابستان، به مخصوص زمان نیمروز، در کنار آب‌نما به آسایش می‌پرداختند.